«Κρύβεται» σε δεξαμενές νερού και σωληνώσεις εσωτερικών δικτύων ύδρευσης με ελάχιστη ή καθόλου ροή νερού και απειλεί να καταστρέψει την εμπειρία μιας ευχάριστης επίσκεψης σε τουριστικά θέρετρα της χώρας μας. Ο λόγος για το βακτήριο λεγιονέλλα, που ευθύνεται για περίπου 40-45 περιστατικά της νόσου των λεγεωναρίων ετησίως στη χώρα μας, στην πλειονότητά τους σε τουριστικές νησιωτικές περιοχές. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η Ελλάδα ως μεσογειακή χώρα διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση λοιμώξεων από λεγιονέλλα, όπως θερμό κλίμα, λειτουργία κλιματιστικών και υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Οπως ανέφερε στην «Κ» ο καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παρασκευής, τα «κόκκινα σημεία» για πιθανή πηγή μόλυνσης είναι οι κολυμβητικές δεξαμενές, οι πύργοι ψύξης συστημάτων κλιματισμού, τα ντους σε μη σωστά συντηρημένες εγκαταστάσεις –κυρίως σε τουριστικά καταλύματα–, τα ιαματικά λουτρά, οι θερμές ιαματικές πηγές και τα σιντριβάνια. «Η πρόληψη έγκειται στην κατάλληλη διαχείριση των συστημάτων νερού. Από την άλλη, είναι σημαντικό οποιοσδήποτε εμφανίσει συμπτώματα –πυρετό, ρίγος, κεφαλαλγία, πόνο στους μυς και ξηρό βήχα– θα πρέπει να αναζητήσει άμεσα ιατρική συμβουλή», τονίζει.
Η «Κ», με τη βοήθεια των ειδικών και αντλώντας πληροφορίες από τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας, το υπουργείο Υγείας και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, απαντά σε ερωτήσεις για την επιδημιολογία της νόσου και τους τρόπους μείωσης του κινδύνου.
1 Τι είναι η νόσος των λεγεωναρίων;
Πρόκειται για μια βαριά μορφή πνευμονίας, η οποία οφείλεται σε βακτηρίδια του γένους legionella. Πρόκειται για βακτηρίδια ευρέως διαδεδομένα στη φύση, τα οποία βρίσκονται στα περισσότερα συστήματα νερού και αποικίζουν εύκολα τα συστήματα ύδρευσης.
2 Ποια περιβάλλοντα ευνοούν την ανάπτυξη της λεγιονέλλας;
Το βακτήριο της λεγιονέλλας αναπτύσσεται σε όλες τις συλλογές νερού, φυσικές και τεχνητές. Ιδανική θερμοκρασία νερού για τον πολλαπλασιασμό της λεγιονέλλας είναι οι 20 έως 45 βαθμοί Κελσίου. Ευνοϊκά περιβάλλοντα για την ανάπτυξή της είναι τα ντεπόζιτα και οι δεξαμενές ζεστού και κρύου νερού, οι σωλήνες με ελάχιστη ή καθόλου ροή νερού, όπως τα μη κατειλημμένα δωμάτια σε ξενοδοχειακές μονάδες, τα ιζήματα (βιομεμβράνες) και οι ακαθαρσίες των εσωτερικών επιφανειών σωλήνων και δεξαμενών, οι ίνες καουτσούκ και οι φυσικές ίνες σε αντιτριβικούς δακτυλίους και διατάξεις στεγάνωσης, οι θερμαντήρες νερού και οι δεξαμενές ζεστού νερού, οι εναποθέσεις αλάτων και οι διαβρώσεις σε σωλήνες, ντους και βρύσες.
Μεταδίδεται μέσω εισπνοής αερολυμάτων που δημιουργούνται κατά τη ροή του νερού από τη βρύση, μέσω φυσαλίδων από το νερό στις πισίνες των spa ή από ορισμένα κλιματιστικά συστήματα.
Κρίσιμες θεωρούνται οι μεγάλες χρονικές περίοδοι κατά τις οποίες ειδικά οι ξενοδοχειακές μονάδες παραμένουν κλειστές ή υπολειτουργούν, με αποτέλεσμα το νερό του δικτύου διανομής να μένει «στάσιμο».
3 Πώς μεταδίδεται η νόσος των λεγεωναρίων;
Η νόσος μεταδίδεται μέσω της εισπνοής μικροσκοπικών σταγονιδίων νερού (αερολύματα/αεροζόλ). Αερολύματα που περιέχουν λεγιονέλλα μπορεί να δημιουργηθούν κατά τη ροή του νερού από τη βρύση ή την κεφαλή του ντους, μέσω των φυσαλίδων που αναδύονται από το νερό στις πισίνες των spa ή από ορισμένα κλιματιστικά συστήματα. Δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, ούτε μέσω της χρήσης οικιακών κλιματιστικών ή κλιματιστικών αυτοκινήτων που διαθέτουν αερόψυκτο σύστημα.
4 Ποια είναι τα συμπτώματα της νόσου;
Ξεκινάει συνήθως με συμπτώματα όπως πυρετός, ρίγος, κεφαλαλγία και πόνος στους μυς, τα οποία εκδηλώνονται 2 με 10 ημέρες μετά τη μόλυνση. Επειτα εμφανίζονται ξηρός βήχας και δυσκολία στην αναπνοή, συμπτώματα που μπορεί να εξελιχθούν σε βαριά πνευμονία. Το ένα τρίτο περίπου των ασθενών παρουσιάζει και διάρροια ή έμετο, ενώ οι μισοί ασθενείς περίπου εκδηλώνουν σύγχυση ή παραλήρημα. Υψηλότερο κίνδυνο να νοσήσουν έχουν τα άτομα άνω των 50 ετών, οι καπνιστές, όσοι λαμβάνουν αγωγή με κορτικοστεροειδή, τα άτομα με χρόνιες πνευμονοπάθειες, σακχαρώδη διαβήτη, νεοπλασματικά νοσήματα, νεφρική ανεπάρκεια και όσοι έχουν υποστεί μεταμόσχευση οργάνων.
5 Πόσα περιστατικά της νόσου των λεγεωναρίων καταγράφονται στη χώρα μας;
Τη δεκαπενταετία 2008-2022 καταγράφηκαν συνολικά 617 περιστατικά στην Ελλάδα και κατά κύριο λόγο τους μήνες από Ιούνιο έως Οκτώβριο. Τα περισσότερα σημειώθηκαν το 2017 και το 2018 με 75 και 85 κρούσματα αντίστοιχα και τα λιγότερα το 2020 (μόλις 11), πιθανόν λόγω της πανδημίας COVID-19, κατά την οποία μειώθηκαν δραστικά οι μετακινήσεις και τα ταξίδια. Κρήτη, Ιόνια Νησιά και Νότιο Αιγαίο είναι οι περιφέρειες στις οποίες καταγράφονται τα περισσότερα κρούσματα.
6 Πώς μπορεί να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης της νόσου;
Με συστηματική λήψη κατάλληλων μέτρων για τη σωστή λειτουργία των υδραυλικών και κλιματιστικών εγκαταστάσεων με υδρόψυκτους πύργους ψύξης, ιδιαίτερα σε χώρους όπως ξενοδοχεία, αθλητικές εγκαταστάσεις, υδάτινα πάρκα, νοσοκομεία, ιαματικά λουτρά, κρουαζιερόπλοια. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) έχει εκδώσει σχέδιο για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου από λεγιονέλλα σε τουριστικά καταλύματα, το οποίο είναι αναρτημένο και στην ελληνική γλώσσα στην ιστοσελίδα https://eody.gov.gr/disease/legionellosi/.
Εκτός από καθαρισμό και απολύμανση σε τακτικά χρονικά διαστήματα του εσωτερικού δικτύου ύδρευσης, το σχέδιο περιλαμβάνει και απλές οδηγίες, όπως π.χ. άνοιγμα όλων των βρυσών και των ντους για αρκετά λεπτά, στα δωμάτια των επισκεπτών τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα όταν αυτά δεν είναι κατειλημμένα και πάντα πριν από την είσοδο επισκεπτών. Στο ίδιο πλαίσιο, στο τέλος Απριλίου 2024, το υπουργείο Υγείας εξέδωσε εγκύκλιο για τα μέτρα πρόληψης της νόσου, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τακτικές απολύμανσης του εσωτερικού δικτύου διανομής νερού σε μεγάλες κτιριακές εγκαταστάσεις, αλλά και μελέτες για την αναγνώριση των «επικίνδυνων» σημείων του δικτύου.
